Gur in eyn fintsterer nakht / In a Dark Night Performed by Goldie Rosenbaum-Miller

Gur in eyn fintsterer nakht / In a dark night
Sung by Goldie Rosenbaum-Miller, Recorded by Michael Kroopkin, Chicago 1965.

photo: “Goldie (left) and sister Hyala Rosenbaum

COMMENTARY BY ITZIK GOTTESMAN

For biographical information on the singer Goldie Rosenbaum-Miller, see the previous post at this link.

Most Yiddish love songs are three, four, maybe five verses long, but here we have a ten verse lyrical love song. Some of the Yiddish lines do not make sense to me (“God, show us your nap”?)  We welcome suggestions for other interpretations. Eliezer Niborski helped clarify some lines and suggested corrections in brackets. 

Though some of the verses are confusing, Rosenbaum-Miller sings with much self-assuredness in an old, slow Yiddish folksong style.  

The two word spoken conclusion “Ende libe”, (“the end of the romance”) implies a ballad-like plot was at play during the performance of this song, but many verses can be found in other Yiddish lyrical love songs.

Thanks again to Rosenbaum-Miller’s great granddaughter Debbie Kroopkin for bringing the home recordings of Goldie Rosenbaum-Miller to the attention of Binyumin Schaechter, longtime conductor of the NYC based Yiddish Philharmonic Chorus.

Gur in eyn fintsterer nakht
Sung by Goldie Rosenbaum-Miller

1) Gur in eyn fintsterer nakht.
Badekt iz gevorn der himl. 
In ikh shtey mir in ayn vinkele fartrakht. 
Got, oy, bavayz shoyn dayn driml.

In a dark night,
the sky became covered, 
and I stand in a corner and think – 
Oh God, reveal your nap/rest. [?]

2) Lyubtshenyu, dushunyu, leybn,
efn mir oyf di tir. 
Ikh shtey eyne aleyn;
hob shoyn rakhmones oyf mir.

My darling, dear one, my love, 
Open the door for me.
I am standing alone – 
Have pity on me.

3) Ikh hob mir nisht mit veymenen tsu baheftn.
Mit keynemen kayn vort tsu reydn.
Es geyt mir oys mayne koykhes un kreftn.
Dem toyt iz mir optsubeygn [?]
[Or – “dem toyt oyf zikh betn”]

I don’t have anyone to connect with.
With no one do I have a single word to say.
My strength and power are fading.
Death is for me to bend [?]
[Or perhaps – I wish death upon me.]

4) Nisht meyn vayl di bist eyner,
kenst dekh shoyn visn mayn harts.
Nisht meyn vayl di bist eyner
kenst dekh shoyn visn mayn shmerts.

Don’t think that because you are the one,
you can know what is in my heart.
Don’t think that because you are the one,
you can know my pain. 

5) Mayne eltern tien mir freygn:
“Tokhternyu, vus geyst azoy fartribt?”
“Muter, kh’en dir nisht fartseyln. 
Kh’ob mir in eynem ayngelibt.”

My parents ask me:
“Daughter, why do you go around so sad?”
“Mother, I can’t tell you.
I have fallen in love with someone.”

6) Farlibt hob ikh mir in eynem.
Vayter, oy, lib ikh nisht keynem
Fartseyln ken ikh nisht far keynem,
Minhastame, [min-hastam] dekh, i’ mir azoy bashert.

I have fallen in love with someone;
none other do I love. 
I can speak of this to no one.
Probably it was so fated.

7) Ikh trink mir un in eyn taykh.
Ale mentshn zeyen mit di oygn.
Vus toyg mir mayn gelt in mayn raykh?
Mayn lyubtshe iz fin mir farfloygn.

I drink much [am drowning?] in a river.
All the people watch me with their eyes.
What need do I have of my money and my wealth?
My darling has flown away. .

8) Er iz fin mir farfloygn
durkh eyn ayn vaytn land.
Ikh sheym mir oystsuzugn. 
S’iz mir ayn groyser shand.

He flew away from me,
to a distant land.
I am ashamed to talk about it.
I am so humiliated. 

9) Kh’ob nisht gekikt af kayn blote un af kayn reygn.
Ikh bin shtendik tsu dir gekimen. 
Hayntike vokh [Haynt iz gevorn] hobn farvaksn indzere veygn,
fin indzern troyerdikn shpatsir.

Neither mud, nor rain prevented me.
I still always came to you.
This week  [today our paths grew together?]
our two paths crossed
during our sad walk. 

10) Kh’o shoyn dir, oy, lang gevolt oyszugn.
Farblayb shoyn, oy, mayner af gevis. 
Haynt ti ikh veynen in klugn.
Mayn hofening iz geveyn imzist. [imer zis]

I have wanted to tell you for a long time.
Stay mine for sure.
Today I cry and moan.
My hope was for naught. [was always sweet]

(Spoken) Ende libe…The end of the romance

גאָר אין אַ פֿינצטערער נאַכט
געזונגען פֿון גאָלדי ראָזענבאַום־מילער

גאָר אין אײַן [=אַ] פֿינצטערער נאַכט
.באַדעקט איז געוואָרן דער הימל
.און איך שטיי מיר אין אײַן [=אַ] ווינקעלע פֿאַרטראַכט
.גאָט, אוי, באַווײַז שוין דײַן דרימל

,ליובטשעניו, דושעניו, לעבן111
.עפֿן מיר אויף די טיר
,איך שטיי איינער אַליין
.האָב שוין רחמנות אויף מיר

,איך האָב מיר נישט מיט וועמענען צו באַהעפֿטן
,מיט קיינעמען קיין וואָרט צו ריידן
,ס’גייט מיר אויס מײַנע כּוחות און קרעפֿטן
דעם טויט איז מיר אָפּצובייגן   [דעם טויט אויף זיך בעטן ?]

,נישט מיין ווײַל דו ביסט איינער
,קענסט דאָך שוין וויסן מײַן האַרץ
,נישט מיין ווײַל דו ביסט איינער
.קענסט דאָך שוין וויסן מײַן שמערץ

:מײַנע עלטערן טוען מיך פֿרעגן
– ?טאָכטערניו, וואָס גייסט אַזוי פֿאַרטריבט
– .מוטער, כ’קען דיר נישט פֿאַרציילן
.כ’האָב מיר אין איינעם אײַנגעליבט

.פֿאַרליבט האָב איך מיר אין איינעם
,ווײַטער, אוי, ליב איך נישט קיינעם
,פֿאַרציילן קען איך נישט פֿאַר קיינעם
.מן־הסתּמען [מן־הסתּם איז] דאָך מיר אַזוי באַשערט

,איך טרינק מיר אָן אין טײַך,
,אַלע מענטשן זעען מיט די אויגן
?וואָס טויג מיר מײַן געלט און מײַן רײַך
.מײַן ליובטשע איז פֿון מיר פֿאַרפֿלויגן

ער איז פֿון מיר פֿאַרפֿלויגן
.דורך אײַן [=אַ] ווײַטן לאַנד
.איך שעם מיר אויסצוזאָגן
.ס’איז מיר אײַן [=אַ] גרויסער שאַנד

.כ’האָב נישט געקוקט אויף קיין בלאָטע און אויף קיין רעגן
.איך בין שטענדיק צו דיר געקומען
הײַנטיקע וואָך [=הײַנט איז געוואָרן] האָבן פֿאַרוואַקסן אונדזערע וועגן
.פֿון אונדזערן טרויערדיקן שפּאַציר

,כ’האָב שוין דיר, אוי, לאַנג געוואָלט אויסזאָגן
.פֿאַרבלײַב שוין, אוי, מײַנער אויף געוויס
– הײַנט טו איך וויינען און קלאָגן
.מײַן האָפֿענונג איז געווען אימער זיס [אימזיסט?]

 …‏ענדע ליבע

“In Daytshland aleyn” Performed by Goldie Rosenbaum-Miller

In Daytshland aleyn / In Germany Itself
A 19th century pogrom song adapted for the Holocaust sung by Goldie Rosenbaum-Miller. Recorded by Michael Kroopkin, circa 1965.

Goldie Rosenbaum-Miller

In daytshland aleyn, hob ikh dort gezeyn
zitsn ayn meydl, ayn sheyne, zitsn ayn meydl, ayn sheyne.
Ze, zi itstert veynt far yedern farbay geyn,
zi beyt a neduve, ayn kleyne,

In Germany I saw there
a girl was sitting, a beauty, a girl was sitting, a beauty.
See how she cries now, for every passerby.
She asks for alms, just a few.

Meydl, di sheyne, di binst azoy eydl.
Vus makhsti aza troyerdike mine?
Vus makhsti aza troyerdike mine?
Dayn sheyne fagur [figur], dayn eydele natur,
past dir tsu zayn a grafine.

Girl, you pretty one, you are so gentle.
Why do you make such a sad face?
Why do you make such a sad face?
Your fine figure, your gentle nature –
It suits you more to be a countess.

S’iz mir ayn shand, oystsushtrekn man hant
tsu beytn ba laytn gelt. 
Got di tayerer, Got oy mayner
Nem mikh shoyn tsi fin ver velt. 

I am ashamed to stretch out my hand
and beg for money from people.
Oh God, you dear one, Oh my God, 
Take me away from this world. 

Hitler mit di katsapn mit zayne vilde lapn.
Er hot, dokh, oy, ales fardorbn. Er hot, dokh, oy, ales fardorbn
Dos hoyz hot er tsibrokhn Man fater geshtokhn
Fin ales [ ?] far toytshrek geshtorbn.
Dos hoyz hot er tsibrokhn. Man fater geshtokhn
Mayn muter far toytshrek geshtorrbn.

Hitler with his bandits [“Katsapn”: derogatory word for “Russians”]
and his wild paws,
He ruined everything. He ruined everything.
My house was destroyed. My father was stabbed,
From it all, they died of terror.
My house was destroyed. My father was stabbed,
my mother died of terror. 

Ven men iz aroys, fun yeydern hoyz
s’i geveyn shreklekh tsitsikikn. 
Hitler mit di bande er hot gefirt di komande.
Er hot dokh, oy, ales fardorbn. 
Hitler mit di bande, Er hot gefirt di komande.
Er hot dokh oy ales fardorbn.

When everyone came out
of their houses
It was a horrible site to see.
Hitler and his band,
he lead his gang
Oh, he ruined everything.
Hitler and his band,
he lead his gang
Oh, he destroyed everything.

Commentary on the Singer Provided by Debbie Kroopkin, Her Great-Grandaughter:

Goldie Miller was born Goldie Rozenbaum in Sokolow Podlaski, Poland on March 4, 1888. She married Nathan Kroopkin in 1909 in Warsaw, emigrating to the U.S. in 1913. In Chicago, she later married Isaac S. Miller. She loved to sing and would often perform at landsmanshaften picnics. According to a family story she was asked to sing professionally in Poland “but chose to raise a family instead”. She died on April 23, 1973 in Chicago.

Commentary on the Song by Itzik Gottesman

This song is an adaptation of one of the oldest songs created after a pogrom. The “original” was published in 1895.  On this blog we have posted two versions of this song. Please see the notes to these two earlier versions on the blog – “In Odes af a shteyn” sung by Lifshe Schaechter-Widman and “In Kiever gas” sung by Frima Braginski.

But this version, “In Daytshland aleyn” sung by Goldie Rosenbaum-Miller, has converted it into a Holocaust song accusing Hitler of the destruction. “Katsapes”, a derogatory term for “Russians” that made more sense in the earlier pogrom versions, is kept in this Holocaust adaptation though historically it doesn’t fit it in. 

Thanks to Goldie Miller’s great-grandaughter, Debbie Kroopkin, who brought this family recording to the attention of Binyumen Schaechter, conductor of the Yiddish Philharmonic Chorus in NYC.

אין דײַטשלאַנד אַליין
געזונגען פֿון גאָלדי ראָזענבאַום-מילער
,אין דײַטשלאַנד אַליין, האָב איך דאָרט געזען

.זיצן אײַן [אַ] מיידל, אײַן [אַ] שיינע
[?] ,זע, זי איצטערט וויינט, פֿאַר יעדערן פֿאַרביי גיין
.זי בעט אַ נדבֿה, אײַן [אַ] קליינע

.מיידל, דו שיינע, דו בי(נ)סט אַזוי איידל
?וואָס מאַכסטו אַזאַ טרויערדיקע מינע
,דײַן שיינע פֿיגור, דײַן איידעלע נאַטור
.פּאַסט דיר צו זײַן אַ גראַפֿינע

,ס’איז מיר אײַן שאַנד, אויסצושטרעקן מײַן האַנט
.צו בעטן בײַ לײַטן געלט
,גאָט דו טײַערער, גאָט דו מײַנער
.נעם מיך שוין צו פֿון דער וועלט

היטלער מיט די קאַצאַפּן, מיט זײַנע ווילדע לאַפּן
ער האָט דאָך, אוי, אַלעס פֿאַרדאָרבן
,דאָס הויז האָט ער צעבראָכן, מײַן פֿאַטער געשטאָכן
.מײַן מוטער פֿאַר טויטשרעק געשטאָרבן

ווען מען איז אַרויס, פֿון יעדערן הויז
.ס’איז געווען שרעקלעך צוצוקוקן
היטלער מיט די באַנדע, ער האָט געפֿירט די קאָמאַנדע
.ער האָט דאָך אַלעס פֿאַרדאָרבן