Badkhn Toyvye Birnbaum’s Improvisation of “Yidish redt zikh azoy sheyn”
Recorded in Brooklyn circa 1982 by Itzik Gottesman
Commentary by Itzik Gottesman
Birnbaum sings the refrain of the popular song “Yidish iz dokh azoy sheyn” and then improvises the verses in the tradition of a badkhn, the Jewish wedding entertainer. Birnbaum referred to these improvisations as “shtey gramen“, rhymes created at the moment, while standing.
Toyvye (Tobias) Birnbaum was born in Nowy Sacz, Poland, (Yiddish = Tsanz) in 1916. I met him in 1981 in Brighton Beach, NYC in the street. I was was walking with Yiddish actor Zvi Scooler, and Birnbaum recognized Scooler and came over. When he told us that he was a badkhn in Eastern Europe, I took his phone number and we became friends.
The song “Yiddish redt zikh azoy sheyn” was written by Isidore Lillian and the music composed by Maurice Rauch. The original text and music were printed in the Mlotek collection Songs of Generations and we are attaching those scans. But it seems that just about no one sings the words as originally written. This is also reflected in this performance during which the guests sing along with different words.
Among those who have recorded this song are Ben-Zion Witler, Henri Gerro, Johnny Grey, and more recently Myriam Fuks, the Klezical Tradition, Clarita Paskin, Harold Goldfarb and Mirele Rozen. The texts of their versions vary, especially in the verses. Witler’s and Gerro’s versions were particularly popular and Birnbaum’s way of singing owes quite a bit to them. His punctuation of the word “Yiddish” in the refrain is a nice touch.
Here is a link to Gerro’s version:
This song was recorded at a “fraytik-tsu-nakhts” (friday night, sabbath eve) at my apartment in Park Slope, Brooklyn, approximately 1982. Among the people at this event that I recall or can be hear are Michael Alpert, Joshua Waletzky, Zwi Kanar. One of Birnbaum’s rhymes refers to two Germans in attendance that evening who had come to study Yiddish (at YIVO/Columbia). I do not remember who that was.
The Yiddish scholar Vera Szabo interviewed Birnbaum, and her papers and recordings are at YIVO. Klezmer musican and researchers Joshua Horowitz and Michael Alpert have also worked or interviewed with Birnbaum.
Thanks this week to Joshua Horowitz and Vera Szabo.
Yidish redt zikh azoy sheyn
Ikh gedenk di kinder-yurn,
sheyninke kinder-yurn.
In hartsn ayngekritst zenen zey bay mir.
Di yinge zikhroynes, di sheyne khaloymes
leygn in hartsn bay mir.
I remember my childhood
wonderful childhood.
They are inscribed in my heart.
The memories of youth, the sweet dreams
lay deep in my heart.
Freyg ikh aykh tsi besers iz den farhan?
Ven di khaveyrim fun Itziklen kimen zikh tsuzam?
Men est, me trinkt, keyad hameylekh,
der oylem fraylekh.
Vil ikh aykh, zayt zeh azoy git,
Lernt aykh os dus lidele un zingt zhe mit mir mit. Vus?
So I ask you, is there anything better?
When friends come together to Itzik’s place?
We eat, we drink, as if we were kings.
The people are happy.
So I ask you please,
learn this song
and sing along with me. What?
REFRAIN
Yidish redt zikh azoy gring.
Yidish leygt zikh oyf der tsing
Yidish redn ales
Zaydes, tates mames
Oy, adarebe, zug oyf goyish
“Git shabes”.
Yidish iz dekh azoy sheyn
Yidish hot a toyznt kheyn.
Vus toygn mir leshoynes, fun fremde zikhroynes.
Az yidish redt zikh azoy sheyn.
Speaking Yiddish is so easy.
Yiddish is easy to pronounce.
Yiddish is spoken by everyone
Grandfathers, fathers, mothers.
Just try to say in any foreign tongue –
“gut shabes” [good sabbath]
Yiddish is so beautiful
Yiddish has a thousand charms.
What do I need languages from other memories
When Yiddish sounds so sweet.
Tsi iz den epes besers farhan,
ikh miz aykh zugn nokh a mol ven me kimt zikh tsizam,
Durkh deym vil ikh aykh nisht dertserenen
un ikh vel aykh a lidele oyslernen
zayt zhet ale azoy git, lern akykh oys dus lidele
zingt zhe mit mir mit.
Is there anything better,
may I repeat, when we all get together?
With this I don’t want to make you angry
and I will teach you a song.
So please learn the song and sing along.
Yidish iz dokh azoy sheyn.
Yidish hot a toyznt kheyn.
Yidish redn ales”
Zaydes, tates, mames
Oy, adarebe zug af goyish:
“Git shabes”
Yidish iz dokh azoy gring.
Yidish leygt zikh oyf der tsing.
Vus toygn mir leshoynes fun andere mikoymes.
Az Yidish redt zikh azoy sheyn.
Yiddish sounds so sweet.
Yiddish has a thousand charms.
Yiddish spoken by all,
grandfathers, fathers and mothers.
Just try to say “Gut shabes” in another language.
It’s so easy to speak Yiddish.
It’s so easy to pronounce Yiddish.
What do I need languages
from far other places.
Yiddish sounds so sweet.
Yidish redt zikh azoy sheyn
yidish hot a toyznt kheyn.
yidish redn ales
zaydes, tates, mames
Oy, adarebe zugt af goyish:
“Git shabes”
Yidish iz dokh azoy gring.
Yidish leygt zikh oyf der tsing.
vus toygn mir leshoynes fun andere mikoymes.
Az yidish redt zikh azoy gring.
Yiddish sounds so sweet.
Yiddish has a thousand charms.
Yiddish is spoken by all,
grandfathers, fathers and mothers.
Just try to say “Gut shabes” in a foreign tongue.
It’s so easy to speak Yiddish.
It’s so easy to pronounce Yiddish.
What do I need languages
from far other places.
When Yiddish sounds so sweet.
Oy az yidn redn yidish,
vus iz den du der khidesh?
yidish vet azoy sheyn klingen,
say bam redn, un shener bam zingen.
Duz iz klur vi der tug.
Duz beyt’ ekh der batkhn
un hert zhe vus ikh zug.
Oy, that Jews speak Yiddish,
what’s the big deal?
Yiddish will sound wonderful
both when you speak it, and evern more so when you sing it.
This is clear as day.
So the badkhn asks you
and hear what I say.
Yidish redt zikh azoy sheyn.
Yidish hot a toyznt kheyn.
Yidish redn ales,
Zaydes, tates, mames
Oy, adarebe zugt af goyish:
“Git shabes”.
Yidish iz dokh azoy gring.
Yidish leygt zikh oyf der tsing.
Vus toygn mir leshoynes
fin andere mikoymes?
Az yidish redt zikh azoy gring.
Yiddish sounds so sweet.
Yiddish has a thousand charms.
Yiddish is spoken by all,
grandfathers, fathers and mothers.
Just try to say “Gut shabes” in a foreign tongue.
It’s so easy to speak Yiddish.
It’s so easy to pronounce Yiddish.
What do I need languages
from far other places, when Yiddish sounds so sweet.
Di gantse velt zugt az yidish hot azoy fil kheyn.
Ven yidish i’ nisht geveyn git, volt yidish nisht gekimen tsu Itziklen tsi geyn.
Un nokh deym vil ikh aykh nisht dertserenen.
Ir mizt dokh hobn a fink fin yidish, vus ir vilt zikh yidish oyslernen.
S’iz nisht keyn kharpe, s’iz nisht keyn shand.
Tsvay mentshn zenen gekimen zikh lernen yidish
azsh fin Daytshland.
Nokh deym vintsh ikh aykh ale du, hatslukhe un a shir.
Dus letste zug ikh zingt zhe mit mit mir.
The whole world says that Yiddish has so much charm.
If Yiddish weren’t good, then Yiddish would not come to Itzik.
And after all I don’t want to enrage you.
You must have a spark of Yiddish to want to learn it.
There’s no shame, no disgrace.
Two people came to study Yiddish
all the way from Germany.
So after all, I wish you all success without end.
For the last time, sing along with me.
Yidish iz dokh azoy sheyn.
Yidish hot a toyznt kheyn.
Yidish redn ales
Zaydes, tates, mames
Oy, adarebe zugt af goyish:
“Git shabes”
Yidish iz dokh azoy gring.
Yidish leygt zikh oyf der tsing.
Vus toygn mir leshoynes
fin andere mikoymes?
Az yidish redt zikh azoy gring.
Yiddish sounds so sweet.
Yiddish has a thousand charms.
Yiddish is spoken by all,
grandfathers, fathers and mothers.
Just try to say “Gut shabes” in a foreign tongue.
It’s so easy to speak Yiddish.
It’s so easy to pronounce Yiddish.
What do I need languages
from far other places, when Yiddish sounds so sweet.
Az ikh hob aykh du gezugt gramen
s’hot aykh afile farshaft a bisele tamen.
Her zhe Itzikl tsi zikh tsi mayn shmis
der mentsh iz shoyn geveyn in der gantser velt
un oykhet in Pariz.
Lomir nor zan gezint in shtark.
Men iz gekimen hern a yidishe drushele
keyn Prospekt Park.
Mit deym vil ale zugn aykhץ
Un zayt aykh matriekh
un dus lidele lernt zikh oys vus gikh.
Dus hob ikh ale simunim
ven ir zingt yidish keyn-hore laytish
shaynt af ayer punim.
Atsindert vil ikh aykh tsvingen
Dus letste mul, beyt ikh aykh,
nokh a mol mit mir mittsuzingen.
And so I have said some rhymes here.
It even gave you some pleasure.
So listen Itzik to my converstion.
He has gone all over the world, and also Paris.
Let us all be healthy and strong.
People came to hear my talk to Prospect Park.
And with this I say to you.
Please try to learn this song quickly.
For this I have all the signs:
when you sing Yiddish right, no evil eye,
your face shines.
So now I demand of you all
to sing for the last time, I ask you,
to sing along with me.
דער בדחן טובֿיה בירנבוים זינגט
„ייִדיש רעדט זיך אַזוי שיין”
רעקאָרדירט פֿון איציק גאָטעסמאַן
אין ברוקלין, אַן ערך 1982
.איך געדענק די קינדעריאָרן, שיינינקע קינדעריאָרן
.אין האַרצן אײַנגעקריצט זענען זיי בײַ מיר
די יונגע זכרונות, די שיינע חלומות
.לייגן [ליגן] אין האַרצן בײַ מיר
?פֿרעג איך אײַך, צי בעסערס איז דען פֿאַרהאַן
?ווען די חבֿרים פֿון איציקלען קומען זיך צוזאַם
,מען עסט, מע טרינקט, כּיד־המלך
.דער עולם פֿריילעך
,וויל איך אײַך, זײַט אַזוי גוט
לערנט אײַך אויס דאָס לידעלע און זינגט זשע
?מיט מיר מיט. וואָס
:צוזינג
.ייִדיש רעדט זיך אַזוי גרינג
.ייִדיש לייגט זיך אויף דער צונג
ייִדיש רעדן אַלעס
,זיידעס, טאַטעס, מאַמעס
.אַדרבא, זאָגט אויף גוייִש „גוט שבת”
.ייִדיש איז דאָך אַזוי שיין
.ייִדיש האָט אַ טויזנט חן
וואָס טויגן מיר לשונות, פֿון פֿרעמדע זכרונות
.אַז ייִדיש רעדט זיך אַזוי שיין
.צי איז דען עפּעס בעסערס פֿאַרהאַן
.איך מוז אײַך זאָגן נאָך אַ מאָל, ווען מע קומט זיך צוזאַם
דורך דעם וויל איך אײַך נישט דערצערענען
.און וועל אײַך אַ לידעלע אויסלערנען.
,זײַט זשעט אַלע אַזוי גוט, לערנט אײַך אויס דאָס לידעלע
.זינגט זשע מיט מיר מיט
.ייִדיש איז דאָך אַזוי שיין
.ייִדיש האָט אַ טויזנט חן
ייִדן רעדן אַלעס
זיידעס, טאַטעס מאַמעס
אוי, אַדרבא זאָגט אויף גוייִש
.”גוט־שבת”
.ייִדיש איז דאָך אַזוי גרינג
.ייִדיש לייגט זיך אויף דער צונג
וואָס טויגן מיר לשונות
,פֿון אַדער מקומות
.אַז ייִדיש רעדט זיך אַזוי שיין
,אוי, אַז ייִדן רעדן ייִדיש
?וואָס איז דען דאָ דער חידוש
,ייִדיש וועט אַזוי שיין קלינגען
.סײַ בײַם רעדן, און שענער בײַן זינגען
.דאָס איז קלאָר ווי דער טאָג
דאָס בעט אײַך דער בטחן
.און הערט זשע וואָס איך זאָג
.ייִדיש איז דאָך אַזוי שיין
.ייִדיש האָט אַ טויזנט חן
ייִדן רעדן אַלעס
זיידעס, טאַטעס מאַמעס
אוי, אַדרבא זאָגט אויף גוייִש
.”גוט־שבת”
.ייִדיש איז דאָך אַזוי גרינג
.ייִדיש לייגט זיך אויף דער צונג
וואָס טויגן מיר לשונות
,פֿון אַנדערע מקומות,
.אַז ייִדיש רעדט זיך אַזוי שיין
.די גאַנצע וועלט זאָגט, אַז ייִדיש האָט אַזוי פֿיל חן
ווען ייִדיש וואָלט נישט געווען גוט, וואָלט ייִדיש נישט געקומען צו
.איציקלען צו גיין
.און נאָך דעם וויל איך אײַך נישט דערצערענען
איר מוזט דאָך האָבן אַ פֿונק פֿון ייִדיש, אויב איר ווילט זיך
.ייִדיש אויסלערנערן
.ס’איז נישט קיין חרפּה, ס’איז נישט קיין שאַנד
צוויי מענטשן זענען געקומען זיך לערנען ייִדיש
.אַזש פֿון דײַטשלאַד
.נאָך דעם ווינטש איך אײַך אַלע דו, הצלחה אָן אַ שיעור
.דאָס לעצטע זאָג איך זינגט זשע מיט מיט מיר
.ייִדיש איז דאָך אַזוי שיין
.ייִדיש האָט אַ טויזנט חן
ייִדן רעדן אַלעס
זיידעס, טאַטעס מאַמעס
אוי, אַדרבא זאָגט אויף גוייִש
.”גוט־שבת”
.ייִדיש איז דאָך אַזוי גרינג
.ייִדיש לייגט זיך אויף דער צונג
וואָס טויגן מיר לשונות
,פֿון אַדער מקומות
.אַז ייִדיש רעדט זיך אַזוי שיין
,אַז איך האָב אײַך געזאָגט גראַמען
.ס’האָט אײַך אַפֿילו פֿאַרשאַפֿט אַ ביסעלע טעמען
.הער זשע איציקל צו זיך צו צו מײַן שמועס
דער מענטש איז שוין געווען אין דער גאַנצער וועלט
.און אויכעט פּאַריז
.לאָמיר נאָר זײַן געזונט און שטאַרק
.מען איז געקומען הערן אַ ייִדיש דרשהלע קיין פּראָספּעקט־פּאַרק
מיט דעם וויל איך זאָגן אײַך
טאָ זײַט איר מטריח
.און דאָס לידעלע לערן אויס וואָס גיך
.דאָס האָב איך אַלע סמנים
,ווען איר ייִדיש, קיין עין־הרע, לײַטיש
.שײַנט אויף אײַער פּנים
,אַצינדערט וויל איך אײַך צווינגען
דאָס לעצטע מאָל, בעט איך אײַך
.נאָך אַ מאָל מיט מיר מיטזינגען
.ייִדיש איז דאָך אַזוי שיין
.ייִדיש האָט אַ טויזנט חן
ייִדן רעדן אַלעס
זיידעס, טאַטעס מאַמעס
אוי, אַדרבא זאָגט אויף גוייִש
.”גוט־שבת”
.ייִדיש איז דאָך אַזוי גרינג
.ייִדיש לייגט זיך אויף דער צונג
,פֿון אַדער מקומות
וואָס טויגן מיר לשונות
.אַז ייִדיש רעדט זיך אַזוי שיין
From Eleanor and Joseph Mlotek’s, Songs of Generations: New Pearls of Yiddish Song (NY, Workmen’s Circle, 1995):
Yiddish Song of the Week 